كلياتي در رابطه با آزبست

1- 1 تعريف:

آزبست[1] نام گروهی از ترکیب‌های معدنی منیزیوم و سیلیسیوم است که بیشتر در طبیعت به صورت الیاف معدنی و سنگ یافت می‌شود. این مواد به خاطر مقاومت زیادی که در برابر گرما و آتش دارند به عنوان مواد نسوز بکار می‌روند.

1-2 انواع آزبست

Ø      کریزوتایل: (آزبست سفید) خطر کمتري دارد و 95 درصد مصرف جهاني اين ماده را تشكيل مي دهد.

Ø      آموزیت: آزبست قهوه اي كه كاربرد زيادي ندارد.

Ø      کروسیدولیت: آزبست آبی كه بسيار خطرناك مي باشد.

دیگر موارد:

§         ترمولیت

§         اکتینولیت

§         آنتوفیلیت

>  بايد دانست كه ممكن است هريك از اين انواع به نوع ديگر آلوده باشد مثلاً ممكن است الياف نوع كريزوتايل به نوع كروسيدوليت آلوده باشد و در نتيجه خطر آن را به مراتب افزايش دهد.

1-3 کاربردهای آزبست

کاربرد در صنعت:

·     عامل افزایش مقاومت سیمان در لوله‌های سیمانی و قطعات پوششی سقفی.

·     عامل افزایش دهنده نقطه اشتعال در منسوجات و محصولات کاغذی.

·     عامل افزایش مقاوت لنت‌های ترمز و کلاچ در برابر سایش.

در کشورهای در حال توسعه، به طور گسترده‌ای از لوله‌های آزبست سیمان استفاده می‌شود، بطوری که ۳۰ درصدلوله‌های انتقال رسانی آب شهری در هندوستان را شامل می‌شود و ۱۹ درصد از شبکه آبرسانی کانادا نیز از جنس آزبست سیمان است.

1-4 مهم ترين كاربردهاي آزبست در ايران

در ايران نيز همانند بسياري از كشورهاي ديگر آزبست استفاده هاي فراواني دارد كه از جمله مهم ترين آن استفاده در صنايع آزبست سيمان مثل صنايع ورقه هاي موجدار، ساخت لوله هاي آزبستي، كاشي آزبستي و... مي باشد. آزبست همچنين در توليد انواع لنت ترمز و ديسك كلاچ خودروها و ماشين هاي صنعتي كاربرد دارد.

همچنين ممكن است در بسياري از صنايع از آزبست به عنوان ماده جنبي فرايند استفاده شود كه از جمله آنها استفاده از آن به عنوان عايق كوره ها،‌لوله هاي گرم و ماده پركننده، كاغذهاي آزبستي و... باشد. در برخي از صنايع ممكن است از لباس هاي و پارچه هاي آزبستي نيز استفاده شود.

1-5 آزبست و سلامت انسان

الیاف آزبست می‌تواند به ذرات بسیار ریز و غیرقابل رویتی تبدیل شود. این ذرات نامرئی که قطر آن‌ها کمتر از ۰٫۵ میکرون است، در هنگام تنفس به اعماق شش نفوذ می‌کنند و برای همیشه در آن جا می‌مانند. با گذشت زمان این ذرات بر اثر تحریکات مداوم خود می‌توانند سبب بیماری‌های آزبستوسیسHYPERLINK "http://bourseloleh.ir/view.aspx?id=4&name=%D9%84%D9%88%D9%84%D9%87%20%D8%A2%D8%B2%D8%A8%D8%B3%D8%AA" \l "_ftn2" \o "" [2]، سرطان ریه و یا بیماری مزوتلیوماHYPERLINK "http://bourseloleh.ir/view.aspx?id=4&name=%D9%84%D9%88%D9%84%D9%87%20%D8%A2%D8%B2%D8%A8%D8%B3%D8%AA" \l "_ftn3" \o "" [3] شوند که همه آن‌ها در نهایت به مرگ منتهی می‌شوند.[۱]

بیماری‌های ناشی از استنشاق آزبست:

·     آزبستوزیس

·     سرطان ریه

·     مزوتلیوما

·     سرطان حنجره

با توجه به اینکه آزبست به تنهایی عامل بیش از 50 درصد از سرطان های شغلی در سراسر دنیاست، کشورهای توسعه یافته بیش از پیش مصمم شدند تا مصرف این ماده را منع کرده و مشغول چاره جویی برای حل مشکل آزبست مصرف شده در کشورهایشان طی سال های گذشته شوند.

در همین زمان کشورهای در حال توسعه که به صنعت به عنوان بستری جهت پیشرفت کشورشان نگاه می کردند در حال رشد اقتصادی و گسترش صنایع خود بودند. در برخی از این کشورها که عمدتاً در آسیا قرار دارند، آزبست توجه اهالی صنعت را به خود جلب کرد آنچنان که که عوارض و اثرات آن بر روی سلامتی انسان ها مورد بی توجهی قرار گرفت. امروزه در حالی که اروپا با عوارض ناشی از مصرف آزبست طی 30 تا 50 سال گذشته دست به گریبان است آسیا هر ساله بر مصرف این ماده می افزاید.

 1-6 مهم ترين فراورده هاي آزبست

الف- محصولات آزبست  سیمان:

شامل لوله‌های آزبست سیمانی، ناودانی، صفحات ایرانیت، ديوارهاي پيش ساخته گچي و توفال هاي سقف، پوشش هاي سيماني، برخي کاشی ها مثل كاشي كف هاي آسفالتي و كاشي كف هاي وينيلي، پلاستر هاي ضد صوت و پوشش هاي دكوري يا سقف.

مواد مالشی و اصطكاكي:

صفحه کلاچ، لنت ترمز، انواع واشر، پانل هاي تجهيزات آسانسور، كفشك هاي ترمز آسانسور و بالابر و...

پ- جامه هاي نسوز:

 لباس، جلیقه، نمدها، هود هاي ازمايشگاهي، دستكش هاي آزمايشگاهي، پتوهاي آتش نشاني، پرده هاي ضد آتش و دیگر مواد نسوز.

ت-ماده پرکننده و عايق:  

عايق آزبست افشانه شده، تركيبات درزگير نواري شكل و كاغذهاي آزبستي(عايق لوله و...)، مواد كاغذي ضدحرارت، مواد درزگير ضد حرارت، عايق هاي ضد حرارت، عايق هاي ضد آتش، در هاي ضد آتش، تركيبات اتصال دهنده، مواد چسبنده، تركيبات بتونه، عايق هاي الكتريكي، عايق هاي سيستم تهويه مطبوع، عايق هاي ديگ بخار، مواد پارچه اي درزگير مجاري، عايق برج هاي خنك سازي، مجاري الكتريكي و  گرمايي، لباس هاي عايق الكتريسيته.

ث-ساير:

برخي رنگهاي شیمیایی،  پلاستیک و...

1-7 آزبست و محیط زیست

الیاف آزبست توسط استخراج از معدن، ارّه‌کشی، عملیات تخریب ساختمان‌هایی که در عایق‌سازی آنها از آزبست استفاده شده، و بطور کلی تخریب هر فرآورده آزبست دار به محیط زیست وارد می‌شوند. در شهرهای بزرگ یکی از مهم‌ترین راه‌های ورود آزبست به هوا از طریق لنت ترمز و کلاچ خودرو است.

از دید تولید کنندگان محصولات آزبست، از آنجا که صنعت آزبست، نیاز به انرژی کمتری در مقایسه با محصولات جایگزین که از پتروشیمی و استخراج فلزات بدست می‌آید دارد، دوستدار محیط زیست است.

آزبست در طبیعت وجود دارد و می‌تواند وارد آب‌ها شود، مدارک علمی موجود بیانگر این واقعیت است که با وجود اینکه آزبست در شبکه آبرسانی وجود دارد، مخاطرات بهداشتی از آن مشاهده نمی‌شود و بررسی‌ها نشانگر آن هستند که میزان آزبست موجود در آب آشامیدنی از نظر سلامتی زیان‌آور نیست. با اين حال در بسياري از كشورها شاخص هاي تعداد فيبر موجود در آب براي پايش ميزان آزبست موجود در آب وجود دارد.

 پنبهٔ کوهی

پنبهٔ کوهی یا پنبهٔ نسوز یا آزبست )به انگلیسی: Asbestos ( نام

گروهی از ترکیب های معدنی منیزیوم و سیلیسیوم است که

بیشتر در طبیعت به صورت الیاف معدنی و سنگ یافت می شود.

این مواد به خاطر مقاومت زیادی که در برابر گرما و آتش دارند

» پشم شیشه « به عنوان مواد نسوز بکار می روند. گاهی به این ماده

نیز گفته می شود. در ساختمان پنبه کوهی یا پنبه نسوز، عناصری

مانند سیلیس، منیزیوم و آهن وجود دارد. پنبهٔ کوهی در طبیعت

به رنگ های سفید، قهو های و آبی به چشم می خورد. این ماده

سرطان زا و استفاده آن در اروپا و آمریکا ممنوع است.

پنبهٔ نسوز نمونهٔ خوبی است از ماده ای که مولکول های غول پیکر

یک بعدی را تشکیل می دهد. مولکول های غو لپیکر پنبهٔ نسوز

زنجیرهٔ درازی است از اتم ها، که ساختمان ریش هگون یک کانی

نیز از همان ناشی می شود. این مولکول ها پهلو به پهلوی هم جای

گرفت هاند. بستگی آنها به یکدیگر با نیروهای ضعیف کششی

است

تاریخچه

حدود ۰۰۲۲ سال قبل از میلاد در فنلاند از پنبهٔ کوهی برای

ساخت ظرف های گلی استفاده می شده است و در مقیاس محدود،

از حدود ۰۲۲۲ سال قبل استفاده از پنبهٔ کوهی برای تهیهٔ لباس

مرسوم بوده است. هرودوت ) ۰۰۲ سال قبل از میلاد( نقل می کند

که چگونه رومیان مردگان خود را قبل از سوزاندن درون

پارچ ههای بافته شده از پنبهٔ کوهی می پیچیدند تا بهتر بتوانند

» آمیانتاژ « خاکستر مرده خود را جمع آوری نمایند و این ماده را

یعنی خلل ناپذیر، پلیدنشدنی و فسادناپذیر می نامیدند. پنجاه

سال بعد از میلاد مشکلات مربوط به پنبهٔ کوهی و استفاده از

ماسک های ویژه که از ورود غبار پنبهٔ کوهی جلوگیری می کرد

مطرح بود. گفته می شود شارلمانی لباسی از پنبهٔ کوهی داشت که

با پوشیدن آن از درون آتش عبور کرد و تطهیر شد و هیچ

صدمه ای به او نرسید. شاید سیاوش هم از چنین لباسی استفاده

نموده باشد که از آتش گذشت و سالم و سربلند بی گناهی خود

را به اثبات رساند.

در سال ۰۲۲ قبل از میلاد تئوفراستوس که از شاگردان ارسطو

بود در کتاب خود به نام درباره سنگ ها به ماده بدون نامی، شبیه

چوب پوسیده اشاره کرده است که که در اثر اختلاط با نفت

می سوزد، بدون آن که آسیبی ببیند.

تاریخ الرسل و ( » تاریخ شاهان و پیامبران « طبری در کتاب

الملوک( م ینویسد که خسرو دوم پرویز )فرمانروا: ۰۰۵ تا ۰۷۵

م.( دستاری داشت از جنس پنبهٔ کوهی که برای پاکیزه کردن آن

را در آتش می انداخت و نابود نمی شد.

در سال ۵۲۰۲ یک دانشمند ایتالیایی، برای نخستین بار لباس

ضد آتش را با استفاده از الیاف پنبهٔ کوهی تولید کرد.

در اوایل قرن بیستم، یک مهندس اتریشی به نام لودویک هاچک

از ترکیب الیاف این ماده با سیمان، موفق به اختراع سیمان نسوز

شد، که با استقبال جهانی روبرو گشت.

با آن که تاریخ استفاده از پنبهٔ کوهی و بیماری های ناشی از آن

تقریباٌ همزمان و متقارن بوده است اما شناسایی اولین مورد

که عامل آن الیاف پنبهٔ کوهی است یکصد » آزبستوسیس « بیماری

سال پیش در انگلستان شناسایی شد. بیمار مردی بود که چهارده

سال روی ماشین پنبه زنی کار کرده بود و در ۰۰ سالگی در

بیمارستان درگذشت. در کالبد شکافی، تصلب بافت های شش

وی کاملاٌ آشکار بود، علاوه بر آن الیاف پنبهٔ کوهی درون شش ها

قابل رویت بودند.

کاربردهای پنبهٔ کوهی کاربرد در صنعت:

عامل افزایش مقاومت سیمان در لوله های سیمانی و قطعات

پوششی سقفی.

عامل افزایش دهنده نقطه اشتعال در منسوجات و محصولات

کاغذی.

عامل افزایش مقاومت لنت های ترمز و کلاچ در برابر سایش.

مهم ترین فرآورده ها:

محصولات سیمانی: شامل لوله های آزبست سیمانی، ناودانی و

صفحه های ایرانیت، که در صنایع گوناگون به کار می روند.

جام ههای نسوز: لباس، جلیقه، نمدها و دیگر مواد نسوز.